Απειλούν τα γερασμένα φράγματα – Κίνδυνος υπερχείλισης

Μέχρι το 2050, περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού του πλανήτη θα ζει στα κατάντη δεκάδων χιλιάδων μεγάλων φραγμάτων που κατασκευάστηκαν τον 20ό αιώνα και βρίσκονται κοντά ή μετά την προβλεπόμενη διάρκεια ζωής τους.

Όπως αναφέρει η έκθεση «Γήρανση των υδάτινων υποδομών: ένας αναδυόμενος παγκόσμιος κίνδυνος» του Καναδικού Ινστιτούτου για το Νερό, το Περιβάλλον και την Υγεία του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών, τα περισσότερα από τα 58.700 μεγάλα φράγματα παγκοσμίως κατασκευάστηκαν μεταξύ 1930 και 1970 με διάρκεια ζωής 50 έως 100 χρόνια. Στα 50 χρόνια ένα μεγάλο φράγμα κατασκευασμένο από σκυρόδεμα «πιθανότατα θα αρχίσει να εκφράζει σημάδια γήρανσης», αναφέρεται στην έκθεση.

Τα σημάδια γήρανσης περιλαμβάνουν την αύξηση των περιπτώσεων καταρρεύσεων του φράγματος, τη σταδιακή αύξηση του κόστους επισκευής και συντήρησής του, τη συσσώρευση φερτών υλών και την απώλεια της λειτουργικότητας και της αποτελεσματικότητάς του, «έντονα αλληλοσυνδεόμενα σημάδια», όπως αναφέρεται.

Τα φράγματα που είναι καλά σχεδιασμένα, κατασκευασμένα και συντηρημένα μπορούν εύκολα να φτάσουν τα 100 χρόνια λειτουργίας, αλλά αναμένεται αύξηση του παροπλισμού τους -ένα φαινόμενο που κερδίζει έδαφος στις ΗΠΑ και την Ευρώπη- καθώς οι οικονομικοί και πρακτικοί περιορισμοί εμποδίζουν την αναβάθμιση των γερασμένων φραγμάτων.

Όμως, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, δεκάδες φράγματα έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές ή καταρρεύσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ινδία, τη Βραζιλία, το Αφγανιστάν και άλλες χώρες και ο αριθμός αυτών των περιστατικών θα μπορούσε να αυξηθεί, προειδοποιεί η έκθεση.

Παγκόσμια, ο τεράστιος όγκος νερού που αποθηκεύεται πίσω από μεγάλα φράγματα εκτιμάται σε 7.000 έως 8.300 κυβικά χιλιόμετρα – αρκετό για να καλύψει περίπου το 80% της χερσαίας μάζας του Καναδά κάτω από ένα μέτρο νερού. Όπως υπογραμμίζεται, η αυξανόμενη συχνότητα και σοβαρότητα των πλημμυρών και άλλων ακραίων περιβαλλοντικών γεγονότων μπορεί να ξεπεράσει τα όρια σχεδιασμού ενός φράγματος και να επιταχύνει τη διαδικασία της γήρανσής του.

Τέτοια γεγονότα όχι μόνο αυξάνουν τον κίνδυνο υπερχείλισης των ταμιευτήρων των φραγμάτων, αλλά επίσης επιταχύνουν τη συσσώρευση ιζημάτων, η οποία επηρεάζει την ασφάλεια των φραγμάτων, μειώνει την ικανότητα αποθήκευσης νερού και μειώνει την παραγωγή ενέργειας στα υδροηλεκτρικά φράγματα.

«Το πρόβλημα της γήρανσης μεγάλων φραγμάτων το αντιμετωπίζει σήμερα ένας σχετικά μικρός αριθμός χωρών – το 93% όλων των μεγάλων φραγμάτων στον κόσμο βρίσκονται σε μόλις 25 χώρες. Η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων αυξήθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα και κορυφώθηκε στις δεκαετίες του 1960 – 1970 ειδικά στην Ασία, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, ενώ στην Αφρική η αποκορύφωση ήταν τη δεκαετία του 1980. Από τότε ο αριθμός των νεόκτιστων μεγάλων φραγμάτων συνεχώς και σταδιακά μειώθηκε», λέει ο Ντουμίντα Περέρα, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.

Οι πρωταθλητές

Σύμφωνα με την έκθεση, ο κόσμος είναι απίθανο να δει μια άλλη μεγάλη επανάσταση κατασκευής φραγμάτων, όπως στα μέσα του 20ού αιώνα, αλλά τα φράγματα που κατασκευάστηκαν τότε αναπόφευκτα δείχνουν την ηλικία τους. Η Κίνα έχει 23.841 μεγάλα φράγματα (40% του συνόλου του κόσμου). Και 32.716 μεγάλα φράγματα (55% του συνόλου) βρίσκονται μόνο σε τέσσερις ασιατικές χώρες: την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία και τη Δημοκρατία της Κορέας – η πλειονότητα των οποίων θα φτάσει το όριο των 50 ετών σχετικά σύντομα.

Το ίδιο ισχύει για πολλά μεγάλα φράγματα στην Αφρική, τη Νότια Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη. Ενα άλλο 16% του συνολικού αριθμού των φραγμάτων του κόσμου βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, με περισσότερο από το 85% από αυτά να λειτουργούν ήδη ή μετά το προσδόκιμο ζωής τους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η ανακαίνισή τους θα κοστίσει περίπου 64 δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά και στην Ινδία 64 μεγάλα φράγματα θα είναι τουλάχιστον 150 ετών έως το 2050, ενώ στη Βόρεια Αμερική και την Ασία υπάρχουν περίπου 2.300 λειτουργικά φράγματα τουλάχιστον 100 ετών.

Από την άλλη, ο ρυθμός κατασκευής μεγάλων φραγμάτων έχει μειωθεί δραστικά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες και συνεχίζει να μειώνεται εν μέρει επειδή «οι καλύτερες τοποθεσίες για τέτοια φράγματα παγκοσμίως μειώνονται προοδευτικά, καθώς σχεδόν το 50% του παγκόσμιου όγκου των ποταμών έχει ήδη κατακερματιστεί ή ρυθμιστεί από φράγματα», αναφέρει η έκθεση. Επιπλέον, υπάρχουν έντονες ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις των φραγμάτων και ιδίως των μεγάλων φραγμάτων.

Η δημόσια ασφάλεια, το αυξανόμενο κόστος συντήρησης, η συσσώρευση φερτών υλών και η αποκατάσταση του φυσικού ποτάμιου οικοσυστήματος είναι μεταξύ των λόγων που οδηγούν στον παροπλισμό ενός φράγματος. Ωστόσο, τα περισσότερα φράγματα που έχουν απομακρυνθεί μέχρι σήμερα ήταν μικρά. Ο παροπλισμός μεγάλων φραγμάτων (από 15 ή περισσότερα μέτρα από το χαμηλότερο θεμέλιο έως την κορυφή ή από 5 έως 15 μέτρα που κατακλύζουν περισσότερα από 3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού) βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, με λίγες μόνο γνωστές περιπτώσεις την τελευταία δεκαετία.

Κανονιστικά πλαίσια

Κι αυτό, διότι ακόμη και η απομάκρυνση ενός μικρού φράγματος απαιτεί χρόνια (συχνά δεκαετίες) συνεχούς εμπειρογνωμοσύνης και συμμετοχής του Δημοσίου, αλλά και μακροχρόνιες αναθεωρήσεις των κανονιστικών πλαισίων. «Συνολικά, ο παροπλισμός των φραγμάτων πρέπει να θεωρείται εξίσου σοβαρός με την κατασκευή τους στη συνολική διαδικασία σχεδιασμού για τις εξελίξεις των υποδομών αποθήκευσης νερού», επισημαίνεται στην έκθεση.